Przyczyną trudności w przyswajaniu nauki czytania (tzw. dysleksji – niemożności nabycia umiejętności czytania) i pisania (tzw. dysgrafii – trudności osiągnięcia dobrego poziomu graficznego) są zaburzenia w sferze słuchowej, wzrokowej, manualnej.

Wiek przedszkolny, jest to wiek, w którym następuje rozwój funkcji warunkujących gotowość do nauki szkolnej. Dlatego też, nie można jednoznacznie stwierdzić istnienia tych zaburzeń. Jednak pewne symptomy mogą wskazać na ich istnienie. Mówimy wtedy o „ryzyku dysleksji”.
Dzieci uczęszczające do przedszkola powinny być objęte wnikliwą obserwacją, która ma umożliwić nauczycielce i rodzicom lepszą organizację procesu wychowania, wzmacniania i pomocy w trudnościach jakie ma dziecko. Obserwacja zatem ułatwia indywidualne i podmiotowe traktowanie dziecka, co daje wiele możliwości harmonijnego, osobistego rozwoju wychowanków.
Dzieci, które mają trudności w nauce czytania i pisania należy objąć specjalistyczną pomocą tzw. terapią pedagogiczną. Dobrze przeprowadzona terapia pozwoli zniwelować deficyty u dziecka. Jeśli problemy wynikają z opóźnionego lub nieharmonijnego rozwoju funkcji psychomotorycznych, zdarza się, że na skutek oddziaływań terapeutycznych trudności znikają całkowicie i dziecko „dogania” swoich rówieśników. Jeśli problemy się utrzymują dziecko może być objęte terapią również w szkole.

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY A TRUDNOŚCI W NAUCE CZYTANIA I PISANIA

Jedną z przyczyn trudności w zakresie analizy i syntezy słuchowej jest opóźniona mowa dziecka. Dzieci z opóźnioną mową dłużej niż inne używają prostych słów dwusylabowych, spieszczają mowę, skracają wyrazy przez wypowiadanie tylko początkowej sylaby, „połykają” końcówki, omijają lub przestawiają dźwięki.
Długo utrzymujące się zniekształcenia wymowy, nieprawidłowości w budowie zdań są często przejawem zaburzeń analizy i syntezy słuchowej, co będzie miało negatywne skutki przy nauce czytania i pisania.
Dzieci wadliwie mówiące źle piszą i nieprawidłowo czytają. Dlatego należy koniecznie likwidować wszelkie zaburzenia mowy przed rozpoczęciem nauki szkolnej, gdyż w przeciwnym razie dziecko będzie „tak pisało, jak mówi”. Wyrównywanie wad wymowy powinno być jak najwcześniejsze, gdyż nie tylko istniejące aktualnie zaburzenia mowy wpływają na naukę pisania, ale również te, które dziecko już przebyło. Przebyte i aktualne zaburzenia mowy mogą mieć wspólną przyczynę ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania.

ZABURZENIA FUNKCJI SŁUCHOWEJ

Inną z przyczyn trudności w nauce czytania i pisania są zaburzenia funkcji słuchowych.
Są dzieci, których rozwój mowy jest prawidłowy, ale niechętnie uczą się piosenek, wierszyków, nie potrafią zaklaskać tak samo jak pani, często sprawiają wrażenie jakby nie rozumiały poleceń słownych, jakby nie słyszały co się do nich mówi. Dzieci te mają zaburzone funkcje słuchowe. Aby je skorygować, zwykle prowadzić z nimi krótkie ćwiczenia w formie zabawowej. Należy dodać, że dzieci te często unikają ćwiczeń słuchowych – unikają tego, czego nie potrafią robić, dlatego trzeba im pomóc. Rodzice często proszą o zwolnienie dziecka z rytmiki, o nie zmuszanie go do śpiewania – bo ono nie potrafi, bo się boi tych zajęć. Postawa taka jest szkodliwa dla dziecka, gdyż unika ono w ten sposób trudności, a nie uczy się ich pokonywania.
Dla małych dzieci można zorganizować zabawę w „kończenie wyrazów” np. dorosły stukając pałeczką w bębenek wypowiada „mo” dziecko uderzając drugą pałeczką wypowiada np. „tyl”. Następnie dziecko zgaduje, jaki wyraz się utworzył. Można także na początku ćwiczeń pokazać dziecku obrazki z przedmiotami, których nazwy rozpoczynają się od samogłoski np. „A” - arbuz, auto, agrest. Prowadzimy też zabawy w odtwarzanie rytmu np. uderzając w bębenek jeden lub dwa razy, dziecko „liczy słuchem” liczbę uderzeń.
Jeżeli dziecko dobrze opanuje już powyższe ćwiczenia stosujemy ćwiczenia coraz to trudniejsze, aż do sprawdzenia czy dziecko 6-letnie potrafi dokonać analizy i syntezy słuchowej wyrazu tj. mówimy dziecku wyraz np. „okno” polecamy dziecku, aby powiedziało głoski po kolei, jakie słyszy albo my powoli wypowiadamy pojedynczo głoski „o-k-n-o” i pytamy, jaki wyraz wypowiedzieliśmy. Przyprowadzeniu tego rodzaju ćwiczeń, bardzo ważne jest, aby zachować zasadę stopniowania trudności.
Umiejętność analizowania i syntetyzowania dziecko osiąga dopiero około siódmego roku życia, dlatego nie można żądać, aby cztero- czy pięcio- latek wykonywał powyższe próby.

ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH

Jeżeli rysunek dziecka jest prymitywny, uproszczony, brak jest ciągłości linii, a dziecko niechętnie wykonuje różnego rodzaju układanki, nawet te wg wzoru, mylą pojęcia: góra – dół, przód – tył, w prawo – w lewo; świadczy to o zaburzeniach percepcji wzrokowej.
Jest wiele sposobów na rozwijanie sprawności wzrokowych. Jednym z nich jest porównywanie dwóch obrazków, wyszukiwanie różnic między nimi. Aby je wychwycić dziecko musi dobrze dostrzegać pojedyncze elementy danej całości.
Bardzo pomocne w ćwiczeniu spostrzegawczości wzrokowej są najprostsze zabawki: składanki, loteryjki, klocki. Należy pamiętać, że z dziećmi, które niechętnie i nieumiejętnie się nimi posługują bawimy się razem. Zaczynamy od bardzo prostych budowli z klocków i polecamy dziecku zrobić taką samą: popatrz jak ja to robię, i spróbuj zrobić tak samo. Początkowo dziecko może odrzucić zabawę, gdyż odwzorowanie budowli sprawia mu trudności. Żeby zachęcić dziecko do tego typu zabaw, należy poświęcić nieco więcej czasu i budować razem z dzieckiem. Następuje wtedy uczenie się przez naśladowanie zaobserwowanych czynności.
Dobrym sposobem na rozwijanie funkcji wzrokowych jest zabawa w „chowanie przedmiotów”. Chowamy lub przestawiamy coś w pokoju i pytamy, „co tu się zmieniło?”. Znaną zabawą ćwiczącą spostrzegawczość jest zabawa w „Co to będzie?”. Polega ona na składaniu całości z elementów. W trakcie układania dziecko powinno zgadnąć „co to będzie?”. Możemy też opuścić jakąś część i polecić, aby dziecko ją uzupełniło.
Dzieciom starszym stawiamy zadania nieco trudniejsze. Pokazujemy np. planszę z prostymi rysunkami, a następnie drugą z bardziej skomplikowanymi rysunkami. Dziecko przez kilka minut przygląda się pierwszej planszy. Następnie prosimy, aby nazwało, narysowało lub rozpoznało na drugiej tablicy co było na górze, z lewej lub prawej strony, na środku itp. Dziecko uczy się w ten sposób nie tylko zapamiętywać dany kształt, ale i jego położenie w stosunku do innych znajdujących się wzorów. Wyróżnia w ten sposób element z całości i odróżnia go wśród podobnych.

SPRAWNOŚĆ RUCHOWA

Inną z przyczyn trudności w nauce czytania i pisania mogą być zaburzenia rozwoju ruchowego. Mogą one dotyczyć całej sfery ruchowej, albo wybiórczo, tylko sprawności rąk. Dzieci z opóźnionym rozwojem ruchowym są niezgrabne ruchowo, mają trudności w mają trudności w zabawach i grach ruchowych, z trudem skaczą przez skakankę, jeżdżą na rowerze. Jeżeli zaburzenia ruchowe obejmują również ręce, to takie dzieci mają trudności w samoobsłudze: w lepieniu z plasteliny, wycinaniu nożyczkami, sznurowaniu butów, nawlekaniu koralików itp. Wykonywanie tych czynności ma na celu wyrobienie u dziecka podstawowych nawyków i umiejętności niezbędnych do nauki szkolnej.
Dzieci z zaburzoną sprawnością ruchową charakteryzuje wolne tempo pracy przy pracach ręcznych a także słaba precyzja ruchów. Prace plastyczne dzieci są zazwyczaj źle posklejane, niewłaściwie poprzycinane. Dzieci te z trudem wykonują wydzieranki, niezręcznie budują z klocków, a wykonanie danej czynności zajmuje dziecku zbyt dużo czasu. Jeżeli powyższych czynności nie potrafi wykonać dziecko trzy – letnie, to nie ma powodów do obaw, ale jeśli brak tych umiejętności dotyczy dziecka sześcioletniego to jest to już opóźnienie w nabywaniu tych umiejętności. Dlatego musimy zastanowić się, czego można w danym wieku wymagać od dziecka, korzystać z rad psychologów, którzy wskażą co dziecko powinno aktualnie umieć wykonywać, starać się mu pomóc, zrozumieć jego kłopoty i nie popełniać błędów wychowawczych.
Tylko systematyczna praca z dzieckiem mającym zaburzenia rozwojowe, jego dokładna obserwacja mogą przyczynić się do likwidacji dysharmonii rozwojowych, a przynajmniej do zmniejszenia ich zakresu. Ma to duże znaczenie dla zapobiegania kłopotom szkolnym w przyszłości.
A oto kilka przykładów ćwiczeń z dziećmi mającymi zaburzona funkcję wzrokową, słuchową, i sprawność ruchową.

Usprawnianie percepcji wzrokowej

• Rozpoznawanie treści obrazków ukazywanych w dowolnym czasie oraz w krótkich ekspozycjach ( zapamiętanie jak największej ilości przedmiotów znajdujących się na obrazku i wyliczaniu ich zaraz po przerwie)
• Dobieranie jednakowych par obrazków (domino, loteryjki, dobieranki)
• Segregowanie obrazków w grupy tematyczne: wyszukiwanie różnic między obrazkami i omówienie ich po pewnej przerwie, segregowanie obrazków podobnych tematycznie, wyszukiwanie ukrytych szczegółów, różnic na obrazku.
• Układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych
• Układanie obrazków wg wzoru, w oparciu o zapamiętany wzór, układanie bez wzoru
• Dobieranie części figur geometrycznych do całości
• Różnicowanie kształtów literowo podobnych
• Graficzne odtworzenie krótko eksponowanej figur
• Zapamiętywanie jak największej liczby eksponowanych figur i wskazanie ich po krótkiej przerwie wśród innych figur oraz określenie ich miejsca położenia
• Przedstawienie tych samych figur w zmienionych układach - wskazanie różnic między nimi:
  • układanie kompozycji figur geometrycznych wg wzoru
  • graficzne odtwarzanie kompozycji geometrycznych przy pomocy rysunku i
    stempli
• Wyszukiwanie i dobieranie jednakowych jednakowych wzorów literopodobnych i literowych
• Rozpoznawanie i nazywanie liter, wyszukiwanie lub skreślanie liter w teście
• Utrwalanie kształtu liter np. lepienie z plasteliny, obrysowywanie szablonu, układanie z elementów
• Uzupełnianie liter w wyrazie
• Czytanie i układanie wyrazów i zdań

Usprawnianie percepcji słuchowej

• Ćwiczenia rytmiczne: piosenki, rymowanki
• Ćwiczenia pamięci słuchowej: powtarzanie sylab, wyrazów i zdań, wyliczanki, wierszyki
• Rozwiązywanie zagadek słuchowych
• Zabawy rymami: tworzenie rymów
• Odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym
• Ćwiczenia analizy wyrazów na sylaby i synteza sylab w wyrazy
• Liczenie wyrazów w zdaniu, układanie zdań
• Wyszukiwanie obrazków na daną głoskę
• Rozpoznawanie głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów
• Ćwiczenia w analizie i syntezie głoskowej wyrazów 2, 3 i 4- głoskowych oraz dłuższych
• Ćwiczenia w układaniu i czytaniu wyrazów i zdań

Usprawnianie czynności manualnych

• Układanie z koralików, klocków dużych i małych, z elementów mozaiki geometrycznej, z różnorodnych materiałów i elementów np. przyrodniczych
• Zabawy paluszkowe
• Zabawy konstrukcyjne: przybijanki, układanki magnetyczne i inne
• Ćwiczenia i zabawy ułatwiające orientację w przestrzeni
• Rzucanie do celu piłek różnej wielkości, woreczków
• Ćwiczenia usprawniające ruch chwytny palców – stukanie czubkami palców, zabawa w deszcz
• Zabawy metoda dobrego startu, rytmiczne kreślenie wzorów
• Lepienie, zalepianie całej powierzchni kartki, wycinanie, wydzieranie, pieczątkowanie, ozdabianie
• Malowanie pędzlem i palcami dużych wzorów
• Kreślenie linii poziomych, pionowych, po śladzie i samodzielnie
• Rysowanie wzorów literopodobnych kreskowych, kolistych, falistych i pętelkowych

Literatura

1. Bogdanowicz M. „Trudności w pisaniu u dzieci”
2. Gąsowska T., Pietrzak – Stępowska Z. „Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu
3. Sawa B. „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”
4. Zborowski J. „Początkowa nauka czytania i pisania”

Opracowała: Maria Dulak
Nauczyciel mianowany
Gminnego przedszkola w Tworogu